ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకింగ్‌- ఒక పరిశీలన

సామ్రాజ్యవాద ప్రపంచీ కరణ, సంక్షోభంలో కూరుకు పోయిన నేపథ్యంలో ప్రత్యామ్నాయ బ్యాంకింగ్‌ గురించిన చర్చ తెరమీదకు వచ్చింది. ఈ చర్చలో ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకింగ్‌ ప్రాధాన్యతను సంతరించుకుంది. ఈ కాలంలో ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకింగ్‌ ప్రపంచవ్యాప్తంగా అనేక ప్రాంతాలకు విస్తరించింది. ప్రపంచ ప్రఖ్యాత బ్యాంకులు సైతం ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకింగ్‌ డివిజన్లను ఏర్పాటు చేశాయి. కాని పిడుగులా మీదపడ్డ దుబారువరల్డ్‌ ఉదంతంతో ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకింగ్‌ మనుగడపై కారుమబ్బులు కమ్ముకున్నాయి.

ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకింగ్‌ ఆవిర్భావం: ముస్లిం మత సూత్రాల ప్రాతిపదికన నిర్వహించబడే ఇస్లామిక్‌ ఆర్థిక వ్యవస్థలో భాగంగా ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకింగ్‌ ఉనికి లోనికి వచ్చింది. 1200 సంవత్సరాల క్రితం బాగ్దాద్‌, డెమస్కస్‌, ఫెజ్‌ మరియు కోర్డోబాలలో ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకింగ్‌ కార్యకలాపాలు జరిగిన ఆధారాలు ఉన్నాయి. మొదటి తరహా ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకింగ్‌ సంస్థలు 1960లో పిలిగ్రిమ్స్‌ ఫండ్స్‌ రూపంలో మలేషియాలోనూ, మిట్‌ఖమర్‌ సేవింగ్‌ బ్యాంక్‌గా ఈజిప్టులోనూ వెలిశాయి. 1970లలో సంభవించిన ''మొదటి చమురు సంక్షోభం'' పరిణామాలతో చమురు ఉత్పత్తి చేసే అరబ్‌ దేశాలు నడమంత్రపు సిరులని చేజిక్కించుకోవటంతో ఇస్లామిక్‌ ఫైనాన్స్‌, ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకింగ్‌ వ్యవస్థలు విస్తరించాయి. 1974లో దుబారు ఇస్లామిక్‌ బ్యాంక్‌ ఆవిర్భవించింది. 1974లో ఏర్పాటు చేయబడ్డ ఇస్లామిక్‌ డెవలప్‌మెంట్‌ బ్యాంక్‌ వివిధ దేశాలలోని ఇస్లామిక్‌ బ్యాంక్‌ల కార్యకలాపాలను అనుసంధానం చేస్తూ 1976 నుండి తన కార్యక్రమాలను విస్తృత పరచింది.

ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకింగ్‌ లక్షణాలు: ముస్లీం మతాచారాలను నిర్దేశిస్తున్న షరియత్‌ సూత్రాలననుసరించి వడ్డీ(రిబా) నిషేధంతో ఆ స్థానంలో ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకింగ్‌ రంగంలో ప్రత్యామ్నాయ పద్ధతులు సృష్టించబడ్డాయి. ప్రపంచంలోనే అన్ని ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకులు వడ్డీరహిత సూత్రాన్ని విధిగా పాటిస్తున్నాయి. వివిధ దేశాలలోని చట్టాలు, బ్యాంకుల పరిమాణం, బ్యాంకుల లక్ష్యాలు, విదేశీ బ్యాంకుల పోటీ తట్టుకోవటంలాంటి పరిస్థితులలో రకరకాలుగా ఇస్లామిక్‌ బ్యాంక్‌ తీరుతెన్నులు మారుతున్నాయి. వడ్డీరహిత ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకులలో అనుసరిస్తున్న కొన్ని సర్వసామాన్య అంశాల్ని పరిశీలిద్దాం.

1) కరెంట్‌ ఎకౌంట్‌ ఖాతాలు సాంప్రదాయ బ్యాంకులలోలాగా ఉండి, సేవింగ్స్‌ బ్యాంక్‌ల ఎకౌంట్లో మాత్రం స్థిరమైన లాభానికి హామీ ఇవ్వటం లేదు. డిపాజిట్‌దారుల అనుమతితో వారి సొమ్మును ఇతర రంగాలలో పెట్టుబడులు పెడుతుంది. పెట్టుబడి తిరిగిచ్చే గ్యారెంటీ ఉండదు కానీ తక్కువ రిస్కు కలిగిన ప్రాజెక్టులలో పెట్టుబడులు పెట్టి నష్టాల భారాన్ని సాధ్యమైనంతగా అదుపు చేస్తున్నారు. లాభాలు వస్తే పంచుతున్నారు.

2) ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకింగ్‌లో అత్యధిక ప్రాచుర్యం కలిగినవి ఇస్లామిక్‌ బాండ్‌లు. వీటిని సుకుక్‌లు అని అంటారు. మామూలు బాండ్‌లలో నిర్ణీత సమయంలో అసలు, వడ్డీ ఇచ్చే ఏర్పాటు ఉంటుంది. కాని సుకుక్‌లలో పెట్టుబడి సొమ్ము ఖచ్ఛితంగా తిరిగి ఇచ్చే గ్యారెంటీ ఉండదు. ఆ సొమ్మును ఒక ఆస్తిలోనూ, వ్యాపారంలోనూ, పరిశ్రమలోనూ బ్యాంక్‌ అజమాయిషీతో పెట్టుబడి పెట్టటం జరుగుతుంది. డిపాజిట్‌దారులు ఆ సంస్థలలో వాటాదారులుగా ఉంటారు. సంవత్సరాంతానికి వచ్చిన లాభనష్టాలను డిపాజిట్‌దారులకు పెట్టుబడి నిష్పత్తిలో పంచుతారు. అందువల్ల లాభనష్టాలని డిపాజిట్‌దారులు విధిగా భరించాల్సి ఉంటుంది. షరియత్‌ సూత్రాలననుసరించి పెట్టుబడులను అత్యధిక రిస్కు కలిగిన విధంగా వినియోగించకూడదన్న షరియత్‌ సూత్రంతో కనీస రిస్కు కలిగిన రియల్‌ఎస్టేట్‌లలో ఈ పెట్టుబడులను పెడుతున్నారు. సుకుక్‌దారుల పెట్టుబడులు సురక్షితంగానూ, లాభదాయకంగానూ ఉంటాయనేది మదుపుదారుల అనుభవం, విశ్వాసం.

3) లీజింగ్‌ పద్ధతి: శక్తివంతమైన ఋణ గ్రహీతకు అతనికి కావలసిన ఆస్తులని/వస్తువులని కొని ఒక నిర్ణీత సమయానికి బ్యాంకు లీజుకిస్తుంది. ఋణ గ్రహీత నుండి వాయిదాలలో లీజు మొత్తాన్ని వసూలు చేస్తుంది. నిర్ణీత సమయం పూర్తిఅయినాక అంగీకరించిన మొత్తాన్ని వసూలు చేసుకున్నాక హక్కుని లీజుదారునికి బదలాయిస్తారు. సాంప్రదాయ బ్యాంకింగ్‌లో డబ్బును ఋణ గ్రహీతకు ఇవ్వటంలా కాకుండా ఆస్థిని ఏర్పరచటం ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకింగ్‌ ప్రత్యేక లక్షణంగా చెపుతారు.

4) ముషరకా: ఇదొక జాయింట్‌ వెంచర్‌లాంటిది. వ్యాపార సంస్థతో బ్యాంక్‌ భాగస్వామ్యం కుదుర్చుకొని పెట్టుబడిని పెట్టి, ఆ వ్యాపార లాభాల నుండి పెట్టుబడిని, కొంత లాభాన్ని సంపాదించిన తరువాత బ్యాంకు ఒప్పందం నుండి నిష్క్రమిస్తుంది.

5) ముదరభా: ఈ పద్ధతిలో సాంకేతిక పరిజ్ఞానం, వనరుల కార్మికుల యాజమాన్యం, నైపుణ్యాలను వ్యాపార సంస్థ ఏర్పాటు చేస్తుంది. పూర్తి ఆర్థిక మద్ధతును బ్యాంకు అందిస్తుంది. లాభాల భాగస్వామ్యం ముందే నిర్ణయించబడుతుంది. నష్టాలు వస్తే బ్యాంకు భరిస్తుంది.

6) ఇవి కాక ఆధునిక బ్యాంకింగ్‌ పద్ధతులైన లెటర్‌ ఆఫ్‌ క్రెడిట్‌, హైర్‌ పర్చేజ్‌, సేల్‌ అండ్‌ బై బ్యాక్‌ లాంటి ప్రక్రియలను ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకింగ్‌లో అమలు చేస్తున్నారు. వడ్డీ స్థానంలో లాభాలలో వాటాలను పొందుతున్నారు. ఇవే కాకుండా సర్వీస్‌ ఛార్జీలు విధిస్తూ వ్యక్తిగత ఋణాలను అందిస్తున్నారు. చిన్న వ్యాపారులు, వ్యవసాయదారులు, మత్స్య వృత్తిలోని అణగారిన ప్రజానీకంలోని కొందరికి సర్వీసు ఛార్జీలు లేకుండా వివిధ ఋణాల్ని విధిగా ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకులు ఇవ్వాల్సి ఉంటుంది.

7) షరియత్‌ సూత్రాలననుసరించి జూద ప్రవృత్తి గల రంగాలలో పెట్టుబడులు నిషేధించిన కారణంగా బ్యాంకింగ్‌ పెట్టుబడులు డెరివేటీవ్‌లాంటి అత్యధిక రిస్కు కలిగిన రంగాలకు విస్తరించకపోవటం ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకింగ్‌కు రక్షణగా ఉంది.

8) ద్రవ్యమంతా(డబ్బు) ఆస్తులలో మార్చటం మూలకంగా ఇస్లామిక్‌ ఆర్థిక వ్యవస్థలో ఉత్పాదక పెట్టుబడికి పెద్దపీట వేయటం జరిగింది. దీని కారణంగా అంతర్జాతీయ ఫైనాన్స్‌ పెట్టుబడి నీలినీడలు ఈ వ్యవస్థపై పరిమితంగా పడ్డాయి.

ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకింగ్‌ అభివృద్ధి: 2008, 2009 ప్రథమార్ధంలో ప్రపంచవ్యాప్త ద్రవ్య సంక్షోభ తుపానుకు ఇస్లామిక్‌ ఆర్థిక వ్యవస్థలు దెబ్బతినకుండా ఉన్నాయని విశ్లేషకులు భావించారు. 2009 బ్యాంకు సర్వేలో 500 ఇస్లామిక్‌ ఫైనాన్షియల్‌ సంస్థల ఆస్తులు 2008 కంటే 28.6% అభివృద్ధిని సాధించాయి. ఈ పెరుగుదల గత 3 సంవత్సరాలుగా నికరంగా సాధించబడుతున్నది. అదే సందర్భంలో ప్రపంచంలోని వెయ్యి అతిపెద్ద బ్యాంకులు 2008లో 21.6% అభివృద్ధి చెంది 2009లో 6.8 శాతమే అభివృద్ధి నమోదు చేసుకున్నాయి. 3 సంవత్సరాల పాటు నికరంగా సాగిన ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకుల ప్రగతిలో షరియత్‌ చట్ట పరిధిలో సృజనాత్మకంగా సృష్టించిన కొన్ని సాధనాలు ఉపయోగపడగా వాటి ఆవిష్కరణలో ఇస్లామిక్‌ మేధావుల పాత్ర కూడా ఉంది. ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకింగ్‌ వ్యవస్థ పెట్టుబడులు ఒక ట్రిలియన్‌ డాలర్ల స్థాయిని మించినా ప్రపంచ బ్యాంకింగ్‌ వ్యవస్థలో దీని పాత్ర స్వల్పమైంది. ఎక్కువ భాగం ముస్లిం దేశాలకు పరిమితమైంది.ఇరాన్‌, సౌదీ అరేబియా, మలేషియా ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకింగ్‌లో ముందుండగా కువైట్‌, బెహ్రాన్‌, మలేషియా ఇస్లామిక్‌ ఫైనాన్షియల్‌ సంస్థల నిర్వహణలో ప్రాధాన్యతను వహిస్తున్నాయి.

నయా ఉదారవాద విధానాల ప్రభావాలు: ఆధునిక బ్యాంకింగ్‌ వ్యవస్థలో స్పెక్యులేషన్‌, జూద ప్రవృత్తి అధికంగా ఉంటున్నది. ఈ ధోరణలు ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకింగ్‌లో అంతగా కనబడటంలేదు. ప్రపంచీకరణ నేపథ్యంలో రియల్‌ఎస్టేట్‌ రంగం కూడా అత్యధిక స్పెక్యులేషన్‌కు గురికావటంతో ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకింగ్‌పై నయా ఉదారవాద విధానాల ప్రాబల్యం పడింది. దుబారు అనుసరించిన ఆర్థిక నమూనా ఈ చక్రబంధంలో చిక్కుకొని దుబారు వరల్డ్‌ సంస్థ 26 బిలియన్‌ డాలర్ల అప్పును తిరిగి చెల్లించటాన్ని వాయిదా వేసింది. వీటిలో 3.52 బిలియన్‌ డాలర్ల సుకుక్‌ బాండ్‌ల విలువలపై చెల్లించాల్సిన 4.5 బిలియన్‌ డాలర్ల అప్పు ఇరుక్కు పోయింది. సురక్షితంగానూ, లాభదాయకంగానూ ఇంతకాలం ఉన్న సుకుక్‌ల మనుగడ ప్రశ్నార్థకమవటంతో ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకింగ్‌ భవితవ్యం సందేహాల సుడిగుండంలోకి నెట్టబడింది. అదే సందర్భంలో సుకుక్‌ల నిర్మాణంలోనూ షరియత్‌ చట్టాల ఉల్లంఘన ఉన్నట్లు అనేక నివేదికలు బహిర్గతమయ్యాయి. ప్రముఖ షరియత్‌ మేధావి షేక్‌ మహమ్మద్‌ తఖి ఉస్మాని సుకుక్‌లలో 85% షరియత్‌ చట్టాలకు కట్టుబడి లేవని విమర్శించారు. అదే సందర్భంలో పశ్చిమ ఆసియాలోని ఇస్లామిక్‌ అధినేతలు తమ పెట్టుబడుల్ని లండన్‌లాంటి మెట్రో సెంటర్లకు తరలించటం కూడా వింటున్నాము. ప్రపంచ ద్రవ్య సంక్షోభంతో కుదేలైన బ్యాంకులు సైతం ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకింగ్‌ డివిజన్‌లను ఏర్పాటు చేసి ఆయిల్‌ సొమ్మును హస్తగతం చేసుకోవటానికి సిద్ధమవుతున్నారు. ఈ నేపథ్యంలో ఇస్లామిక్‌ బ్యాంకింగ్‌ భవితవ్యం ప్రశ్నార్థకమైంది.