సేవింగ్స్‌ బ్యాంకు ఖాతా వడ్డీ రేట్ల సరళీకరణ - చర్చ

''కాదేదీ సరళీకరణ కనర్హం'' అంటూ ''సేవింగ్స్‌ బ్యాంకు ఖాతాపై వడ్డీ రేట్ల సరళీకరణ''పై చర్చకు రిజర్వు బ్యాంకు తాజాగా తెరతీసింది. రుణాల వడ్డీ రేట్ల పై జూలై 1వ తేది నుండి ''బేస్‌ రేటు'' విధానాన్ని అమలు చేస్తున్న నేపధ్యంలో రిజర్వ్‌ బ్యాంకు ఉద్దేశ్యపూర్వకంగా ప్రవేశ పెట్టిన చర్చ ఇది. బేస్‌ రేటు విధానం అమలుతో సేవింగ్స్‌ బ్యాంకు ఖాతావడ్డీ రేట్లు మినహా మిగిలిన అన్ని రకాల రుణాలు, డిపాజిట్లపై వడ్డీ రేట్ల నిర్ణయాల్ని మార్కెట్‌ శక్తులకు వదిలివేస్తూ సరళీకరించబడ్డాయి.
సేవింగ్స్‌ బ్యాంకు ఖాతా

బ్యాంకులు ప్రజల నుండి సమీకరించే నిధులను ''డిపాజిట్లు'' అంటారు. ఈ డిపాజిట్లు కరెంటు ఖాతా డిపాజిట్లు, సేవింగ్స్‌ ఖాతా డిపాజిట్లు, టెరమ్‌ డిపాజిట్లుగా అమలులో ఉన్నాయి. కరెంటు ఖాతా డిపాజిట్లలో కుదవ పెట్టిన డబ్బును ఖాతాదారుడు కోరినంత మొత్తాన్ని, కోరినన్ని సార్లు, కోరిన సమయంలో బ్యాంకు నుండి తిరిగి తీసుకోవచ్చును. దీన్ని ఎక్కువగా వ్యాపార, వాణిజ్య సంస్థలు, కంపెనీలు ఉపయోగించుకుంటాయి. ఈ ఖాతాలోని నగదు నిల్వపై ఏ విధమైన వడ్డీ చెల్లించబడదు. సేవింగ్స్‌ బ్యాంకు ఖాతాలో డిపాజిట్‌ దారుడు దాచుకున్న డబ్బును తిరిగి తీసుకోవటంలోను, తీసుకొనే మొత్తం పైన, సంఖ్య పైన, సమయం పైన బ్యాంకులు కొన్ని పరిమితుల్ని విధిస్తాయి. ఈ ఖాతాలోని నగదు నిల్వపై బ్యాంకులు మూడు నెలలకొకసారి నామామాత్రపు వడ్డీని కూడా చెల్లిస్తాయి. వీటిని వినియోగించుకొనే వారిలో కార్మికులు, ఉద్యోగులు, వృత్తిదారులు, రైతులు, మధ్య తరగతి ప్రజలు, సంపన్నవంతులు ఉంటారు. బ్యాంకింగ్‌ విస్తరణ తగినంతగా లేని మన దేశంలో గ్రామీణ ప్రాంతాలలో బ్యాంకింగ్‌ రంగాన్ని వినియోగించుకోలేనివారి సంఖ్య అధికంగా ఉంది. టెరమ్‌ డిపాజిట్ల ఖాతాలో దాచుకున్న సొమ్మును నిర్ణీత సమయానికి నిర్ణీత వడ్డీరేటుపై మాత్రమే చెల్లిస్తారు.

సేవింగ్స్‌ బ్యాంకు వడ్డీరేటు

సేవింగ్స్‌ బ్యాంకు ఖాతాలో వడ్డీరేట్లను నియంత్రిత వడ్డీరేట్ల పేర రిజర్వ్‌ బ్యాంకు నిర్ణయిస్తుంది. ప్రస్తుతం సేవింగ్స్‌ బ్యాంకు ఖాతాకు 3.5% వడ్డీరేటు చెల్లిస్తున్నారు. ఈ వడ్డీని 3 నెలల కొకసారి డిపాజిట్‌ దారుడి ఖాతాకు జమచేస్తారు. ప్రతి కేలండర్‌ నెలలో 10వ తేది నుండి నెలాఖరు వరకు ఖాతాలో ఉన్న రోజువారి నికర నగదు మొత్తంలోని కనీస మొత్తాన్ని ప్రాతిపదికగా తీసుకొని వడ్డీని లెక్కిస్తారు. స్థూలవడ్డీ రేటు 3.5% ఐనా, అమలులో ఇది 2.8%నికి మించి ఉండదు. ఆ ఖాతాలో మిగిలిన రోజులలో ఎంత గరిష్ట మొత్తం ఉన్నా, కనీస మొత్తంపై వడ్డీ లెక్కించడం ఈ పద్దతిలో ఉన్న ప్రధాన బలహీనత. ఈ పద్దతి డిపాజిట్‌ దారులకు నష్టంగా ఉందని, ఈ పద్ధతిని మార్చమని అనేక సంవత్సరాలుగా డిపాజిటర్లు చేస్తున్న ఆందోళనలకు ఏ ప్రభుత్వం పట్టించుకోలేదు. ఒక అంచనా ప్రకారం 31 మార్చి, 2005 నాటికి బ్యాంకు డిపాజిట్‌ ఖాతాలలో 69% సేవింగ్స్‌ బ్యాంకు ఖాతాలు 32 కోట్లుగా ఉన్నాయి. అదే సందర్భంలో షెడ్యూల్డ్‌ బ్యాంకుల దగ్గర ఉన్న డిపాజిట్ల మొత్తంలో 26% అంటే రూ. 4,72,147 కోట్లు సేవింగ్స్‌ బ్యాంకు డిపాజిట్లుగా ఉన్నాయి. సేవింగ్స్‌ బ్యాంకు ఖాతాలలో 77% అంటే రూ. 3,64,869 కోట్లు ''వ్యక్తుల'' (ఇండివ్యూడ్య్‌వల్స్‌) పరంగా ఉన్నాయి. వీటిపై నిర్ణయించిన 3.5% వడ్డీరేటు అమలులో 2.8%నికి(ఎఫెక్ట్‌వ్‌రేటు) మించడం లేదు. ఇంత పెద్ద మొత్తాలలో ఉన్న సేవింగ్స్‌ బ్యాంకు డిపాజిట్లలో కనీసం మొత్తంపై లెక్కించే వడ్డీ డిపాజిట్‌ దారులకు నామమాత్రంగానే లభ్యమవుతూ, బ్యాంకులకు అత్యధిక లాభాలను సంపాదించిపెడుతున్నాయనే విమర్శలు తీవ్రంగా ఉన్నాయి. ఈ నేపధ్యంలో సేవింగ్స్‌ బ్యాంకు వడ్డీరేటు లెక్కింపు పద్ధతిని మార్చాలనే డిమాండ్‌ కూడా బహుకాలంగా బలంగా ఉంది.

సేవింగ్స్‌ బ్యాంకు ఖాతా వడ్డీరేట్ల సంస్కరణలు

ఈ నేపధ్యంలో 1.4.2010 నుండి సేవింగ్స్‌ బ్యాంకు ఖాతా వడ్డీ రేట్లను ''ప్రతిరోజువారి వడ్డీ చెల్లించే పద్ధతి'' (డైలీ ప్రోడక్ట్‌ బేసిస్‌) లో గణించాలని రిజర్వ్‌ బ్యాంకు వివిధ బ్యాంకులను ఆదేశించింది (ఈ పద్దతి ప్రకారం సేవింగ్స్‌ ఖాతాలోని రోజువారి నగదు నిల్వపై వడ్డీ లెక్కిస్తారు). ఈ ఆదేశాలను జారీచేసిన కొద్ది వారాల తరువాత సేవింగ్స్‌ బ్యాంకు వడ్డీ రేటును నియంత్రిత వడ్డీ రేటు పద్ధతి నుండి తొలగించి సరళీకరించాలనే ప్రతిపాదనపై ప్రజా చర్చకు రిజర్వ్‌ బ్యాంకు గవర్నర్‌ స్వయంగా శ్రీకారం చుట్టారు. వివిధ వర్గాల స్పందనలు మిక్కుటంగా మొదలయ్యాయి. సేవింగ్స్‌ బ్యాంకు వడ్డీరేటు లెక్కింపులో తెచ్చిన మార్పుతో వడ్డీ రేట్ల సరళీకరణ డిపాడిట్‌ దారులకు అత్యధిక ప్రయోజనకరమన్న ప్రచారం హౌరుగా మొదలైంది.
స్పందనలలోని వివిధ కోణాలు

1. ఈ చర్య సేవింగ్స్‌ బ్యాంకు డిపాజిట్‌ దారులకు అత్యంత ప్రయెజనకరమైంది. వడ్డీరేట్ల సరళీకరణతో ఏర్పడ్డ ''పోటీ''తో వివిధ బ్యాంకులు పోటీ పడి అత్యధిక వడ్డీరేట్లను ప్రకటిస్తాయి. 2. ఈ చర్య బ్యాంకుల నికర లాభాలను దెబ్బతీస్తుంది. కార్యనిర్వహణ వ్యయంపై అదుపు కలిగిన బ్యాంకులకు మాత్రమే ఈ చర్య ప్రయోజనకరం.

3. అధిక డిపాడిట్లను ఆకర్హించాలనే ఆరాటంతో బ్యాంకులు డిపాజిట్‌ మొత్తాల పరిమాణాల్ని బట్టి వివిధ రకాల వడ్డీరేట్లను నిర్ణయించే అవకాశం ఉంది. ఆచరణలో అత్యధిక మొత్తాలు డిపాజిట్‌ చేయగల డిపాజిట్‌ దారులే ప్రయోజనం పొందగలుగుతారు సామాన్య డిపాజిట్‌ దారులకు ప్రయోజనం అంతంతమాత్రమే. 4. ఈ డిపాజిట్లపై బ్యాంకులు ప్రకటించే వడ్డీరేట్లు ఆ బ్యాంకులకున్న నిధుల లభ్యత (లిక్విడిటి), మార్కెట్లో అమలులో ఉన్న కాల్‌ మనీ రేట్లు, రివర్స్‌ రెపో రేట్లు, సేవింగ్స్‌ బ్యాంకు ఖాతా నిర్వహణ వ్యయాలపై ఆధారపడి ఉంటుంది. ఏ పరిస్థితులలో నైనా ఈ వడ్డీ రేటు రెపో రేటును (ప్రస్తుతం 5.5%) మించి ఉందడు. 5. ఈ డిపాజిట్లపై వడ్డీరేటు మార్కెట్లో ఏ మేరకు పెరిగితే ఆ మేరకు రుణాలపై వడ్డీరేట్లు పెరుగుతాయి. నయాఉదారవాద విధానాలు అత్యధిక వడ్డీరేట్ల వాతావరణాన్ని అంగీకరించవు. అందువల్ల ఈ వడ్డీరేట్లపై సహజమైన పరిమితులు నెలకొని ఉన్నాయి. 6. నయాఉదారవాద విధానాలతో ఆర్థిక వ్యవస్థ ఒడుదుడుకులు తీవ్రంగా ఉంటుంటాయి. వీటి దుష్ప్రభావాలు సామాన్య, మద్య తరగతి డిపాడిట్‌ దారులను తీవ్రంగా దెబ్బతీస్తాయి. వడ్డీరేట్లపై కనీస గ్యారంటీ ఉండదు.

ముగింపు

వడ్డీ లెక్కింపు పద్దతిలో తీసుకొచ్చిన మార్పు వల్లనే ప్రధానంగా డిపాజిట్‌ దార్లకు ప్రయోజనం కలుగుతుంది కానీ సరళీకరణ వల్ల కాదు. 2002 సం|| ముందు సేవింగ్స్‌ బ్యాంకు ఖాతాపై 4% వడ్డీరేటు ఉంటే, ఆ తరువాత 3.5%నికి ప్రభుత్వం కుదించింది. వినియోగదారుల ధరల సూచి సంవత్సరానికి 13-14% పెరుగుతూ, హౌల్‌సేల్‌ ధరల సూచి 10% పెరిగిన నేపధ్యంలో వాస్తవంలో సేవింగ్స్‌ బ్యాంకు ఖాతాపై చెల్లించే నిజ వడ్డీ విలువ కుంచించుకుపోయినప్పుడు ప్రేక్షక పాత్ర వహించిన ప్రభుత్వానికి అకస్మాత్తుగా సేవింగ్‌ ఖాతా డిపాజిట్‌ దార్లపై పెరిగిన ప్రేమ ఎందుకో శేషప్రశ్నే. వడ్డీరేటు లెక్కింపు పద్దతి మార్చే ముసుగులో వడ్డీ రేట్లను సరళీకరించడం అందులోని ఆంతర్యం. వడ్డీరేట్ల సరళీకరణతో ముడిపడ్డ బ్యాంకింగ్‌ రంగ సరళీకరణ సమాజానికి అనర్ధదాయకమని ఆసియా, అమెరికా, యూరప్‌ దేశాల ద్రవ్య సంక్షోభాలు రుజువు చేసాయి. ఈ చర్చలోని లోతుల్ని మేధావులు విద్యావంతులు క్షణ్ణంగా పరిశీలించాలి. డిపాజిట్‌ దార్ల ప్రయోజనాల్ని శాశ్వతంగా రక్షించే చర్యలు అభిలషణీయం.